ترخیص کالا: راهنمای جامع مراحل، مدارک و هزینهها
مقدمه
ترخیص کالا فرآیندی اداری و قانونی است که برای آزادسازی کالاهای وارداتی یا صادراتی از گمرک انجام میشود. این فرآیند شامل بررسی مدارک، پرداخت هزینهها، اخذ مجوزهای لازم و رعایت مقررات گمرکی است. در ایران، ترخیص کالا توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران مدیریت میشود و نقش کلیدی در تجارت خارجی ایفا میکند.
طبق قوانین گمرکی، هرگونه واردات یا صادرات بدون طی مراحل ترخیص، قاچاق محسوب شده و عواقب قانونی دارد. در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی)، با پیشرفت سامانههای الکترونیکی مانند EPL (اظهارنامه الکترونیکی) و پنجره واحد تجارت فرامرزی (EPL)، فرآیند ترخیص سریعتر و شفافتر شده است. این مقاله به بررسی کامل ترخیص کالا، مراحل آن، مدارک مورد نیاز، هزینهها و نکات کلیدی میپردازد. هدف، ارائه راهنمایی عملی برای بازرگانان و واردکنندگان است تا از تاخیرها و هزینههای اضافی جلوگیری کنند.
ترخیص کالا چیست؟
ترخیص کالا به مجموعه اقدامات اداری، مالی و قانونی گفته میشود که برای ورود یا خروج کالا از مرزهای گمرکی لازم است. این فرآیند تضمین میکند که کالا با مقررات ملی و بینالمللی مطابقت داشته باشد، حقوق گمرکی پرداخت شود و امنیت ملی حفظ گردد. در ایران، ترخیص کالا بر اساس قانون امور گمرکی (مصوب ۱۳۹۰) و آییننامههای مربوطه انجام میشود.
فرآیند ترخیص شامل دو بخش اصلی است: ترخیص وارداتی (برای کالاهای خارجی وارد شده به کشور) و ترخیص صادراتی (برای کالاهای ایرانی به خارج). در ترخیص وارداتی، تمرکز بر کنترل کیفیت، ارزشگذاری و پرداخت عوارض است، در حالی که در صادراتی، مجوزهای صادراتی و گواهیهای مبدأ اهمیت دارند. با استفاده از سامانه EPL، اظهارنامه به صورت آنلاین ثبت میشود و کارشناسان مجازی کالا را ارزیابی میکنند. این سیستم از سال ۱۳۹۸ راهاندازی شده و زمان ترخیص را از هفتهها به几天 کاهش داده است. ترخیص کالا نه تنها برای بازرگانان، بلکه برای اقتصاد کشور حیاتی است، زیرا درآمد گمرکی را تامین میکند و تجارت را تسهیل مینماید.
مراحل ترخیص کالا از گمرک
ترخیص کالا در ایران به صورت گامبهگام انجام میشود. بر اساس منابع معتبر، مراحل اصلی عبارتند از:
۱. ثبت سفارش و ورود کالا
ابتدا، بازرگان باید ثبت سفارش کالا را در سامانه جامع تجارت (NTSW) انجام دهد. پس از ورود کالا به گمرک (از طریق دریا، هوا، زمین یا راهآهن)، قبض انبار گمرکی صادر میشود. این قبض نشاندهنده ورود رسمی کالا به محدوده گمرک است. در این مرحله، اطلاعات حمل (بارنامه، فاکتور و غیره) بررسی میشود.
۲. تهیه و بارگذاری مدارک
صاحب کالا یا ترخیصکار، مدارک لازم را در سامانه EPL بارگذاری میکند. اظهارنامه الکترونیکی تکمیل شده و کد رهگیری اختصاص مییابد. کارشناسان گمرک مدارک را بررسی کرده و در صورت نیاز، مجوزهای اضافی درخواست میکنند.
۳. ارزیابی و کارشناسی کالا
کالا در یکی از مسیرهای سبز (سریع)، زرد (متوسط) یا قرمز (پیچیده) قرار میگیرد. در مسیر سبز، ترخیص سریع است؛ در قرمز، ارزیابی حضوری توسط کارشناسان انجام میشود. ا
۴. اخذ مجوزهای قانونی
بسته به نوع کالا، مجوزهایی مانند گواهی بهداشت (از وزارت بهداشت)، استاندارد (از سازمان استاندارد)، قرنطینه نباتی (گلستان) یا مجوز انرژی اتمی اخذ میشود. این مجوزها الزامی هستند و بدون آنها ترخیص متوقف میشود.
۵. پرداخت هزینهها و حقوق گمرکی
پس از تایید، حقوق گمرکی، سود بازرگانی، مالیات بر ارزش افزوده (۹%) و هزینههای انبارداری محاسبه و پرداخت میشود. پرداخت از طریق سامانههای بانکی انجام میگیرد.
۶. صدور پروانه و خروج کالا
پروانه الکترونیکی صادر شده و کالا با پلمپ از گمرک خارج میشود. در نهایت، کالا به انبار صاحب کالا منتقل میگردد. کل فرآیند معمولاً ۱ تا ۴ هفته طول میکشد، اما با مدارک کامل میتواند سریعتر باشد.
مدارک لازم برای ترخیص کالا
مدارک ترخیص به دو دسته عمومی و خاص تقسیم میشوند. مدارک عمومی عبارتند از:
- مدارک حمل: بارنامه (Bill of Lading)، ترخیصیه (Manifest)، فاکتور تجاری (Invoice)، لیست عدلبندی (Packing List)، گواهی مبدأ (Certificate of Origin)، بیمهنامه و گواهی بازرسی (COI).
- مدارک بازرگان: کارت بازرگانی معتبر، شناسنامه و کارت ملی صاحب کالا، وکالتنامه محضری (در صورت استفاده از ترخیصکار)، پروانه بهرهبرداری (برای شرکتهای تولیدی).
- مدارک خاص: مجوزهای قانونی مانند گواهی بهداشت، استاندارد اجباری، مجوز قرنطینه، مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) و تخصیص ارز از بانک مرکزی.
هزینههای ترخیص کالا
هزینههای ترخیص کالا متنوع و بر اساس تعرفههای گمرکی محاسبه میشود. اجزای اصلی عبارتند از:
- حقوق گمرکی: ۴% ارزش CIF کالا (هزینه، بیمه و کرایه حمل). ترخیص کار گمرک
- سود بازرگانی: بسته به کد تعرفه HS کالا، از ۵% تا ۱۰۰% متغیر است (برای کالاهای لوکس بالاتر).
- مالیات بر ارزش افزوده: ۹% بر مجموع ارزش کالا + حقوق گمرکی + سود بازرگانی.
- هزینههای جانبی: انبارداری (روزانه حدود ۱۰۰ هزار تومان به ازای هر مترمکعب)، حمل داخلی، کارشناسی (حدود ۵۰۰ هزار تومان) و حقالعملکاری (۱-۲% ارزش کالا).
در سال ۱۴۰۴، هزینه ترخیص یک کانتینر متوسط حدود ۵۰-۲۰۰ میلیون تومان است، بسته به نوع کالا. برای کاهش هزینه، ترخیص سریع و استفاده از معافیتهای قانونی (مانند واردات مواد اولیه تولیدی) توصیه میشود. پرداختها از طریق سامانه EPL و بانکهای عامل انجام میگیرد.
نکات کلیدی و چالشها
برای ترخیص موفق، نکات زیر را رعایت کنید: همکاری با ترخیصکار مجرب، بررسی قوانین بهروز (از سایت گمرک ایران)، آمادهسازی مدارک پیش از ورود کالا و پیگیری آنلاین از طریق EPL. چالشهای رایج شامل تاخیر در مجوزها، مغایرت مدارک و تغییرات ارزی است. در موارد اختلاف، کمیسیونهای گمرکی حل اختلاف وجود دارد. برای کالاهای خاص مانند لوازم خانگی در گمرک خرمشهر، مجوزهای ویژه لازم است. همچنین، در مناطق آزاد مانند چابهار، ترخیص سادهتر است اما قوانین متروکه (پس از ۶ ماه) اعمال میشود.
استفاده از شرکتهای معتبر مانند طاها خلیج فیدار میتواند فرآیند را تسریع کند.
نتیجه گیری
ترخیص کالا فرآیندی پیچیده اما ضروری برای تجارت است که با رعایت مراحل، مدارک و پرداخت هزینهها، به راحتی قابل مدیریت است. در ایران، سامانههای الکترونیکی فرآیند را مدرن کردهاند و بازرگانان میتوانند با آگاهی کامل، از تاخیرها جلوگیری کنند. برای موفقیت، مشاوره با کارشناسان گمرکی و ترخیصکاران حرفهای ضروری است. با ترخیص صحیح، نه تنها کالا به بازار میرسد، بلکه اقتصاد کشور نیز رونق میگیرد. بازرگانان عزیز، از منابع رسمی مانند سایت گلستان پزشک () استفاده کنید و تجارت موفقی داشته باشید!
