تداوم تغذیه با شیر مادر مستلزم مصرف مواد مغذی و مقوی توسط مادر است. تغذیه مناسب مادر در این دوران علاوه بر تأمین نیازهای تغذیه‌ای نوزاد (ازجمله مواد معدنی و ویتامین‌ها) برای حفظ بنیه، سلامت و اعتمادبه‌نفس مادر و نیز حفظ و نگهداری ذخایر بدن مادر ضروری است. تغذیه با شیر مادر همچنین موجب بهبود سطح ایمنی بدن شیرخوار در برابر ابتلا به انواع عفونت‌های حاد تنفسی ، اسهال ونیز بازگشت وزن مادر به قبل از بارداری می‌شود.
حجم شیر مادر رابطه مستقیم با تکرر شیردهی دارد. تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر سبب می‌شود شیر بیشتری تولید شود. با شروع مصرف غذاهای کمکی و کاهش دفعات شیردهی ،حجم شیر تولیدشده نیز کاهش می‌یابد و بالطبع نیاز افزایش‌یافته مادر به مواد مغذی نیز تعدیل می‌شود.
یکی از علل کاهش تولید شیر ، خستگی مادر، خصوصاً در ۴ تا ۶ ماه اول شیردهی است. مادر شیرده را باید تشویق کرد تا در طول روز به‌اندازه کافی استراحت کند.، حجم کارهای خود را کاهش دهد و از اطرافیان خود در کارها کمک بگیرد. بخصوص حمایت همسر در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.
توجهات تغذیه‌ای خاص در دوران شیردهی
- در هرم غذایی، سهم‌های توصیه‌شده در هر گروه از مواد غذایی در دوران شیردهی مشابه دوران بارداری هست.
- نیاز مادرشیرده به کالری حدود ۵۰۰کیلوکالری بیش از دوران قبل از بارداری است. برای تامین این مقدار کالری علاوه بر غذای مقوی (شامل انواع چربی‌ها و پروتئین که لازم است در این دوران استفاده شود)از چربی‌های ذخیره‌شده در بدن مادر در دوران بارداری نیز استفاده می‌شود. ذخایر چربی مادر که در طی بارداری ذخیره‌شده است،۱۰۰تا ۱۵۰کیلوکالری از انرژی موردنیاز برای تولید شیر را فراهم می‌کند. دریافت کالری ناکافی سبب کاهش تولید شیر می‌شود.
- هرچند تولید شیر مادر بستگی به مقدار مایعات مصرفی مادر ندارد و مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیر نمی‌شود ولی برای پیشگیری از کم‌آبی بدن، مادر شیرده باید به مقدار کافی مایعات بنوشد. حدود ۸تا۱۰لیوان در روز شامل شیر، دوغ کم‌نمک، چای و آب‌میوه‌ی طبیعی بنوشند و حتی مواد غذایی آب‌دار مانند انواع آَ و سوپ و انواع خورش‌ها را میل کنند.
- مصرف نوشابه‌های کافئین دار اعم از چای غلیظ ،قهوه ، کوکاکولا و…. باید کاهش یابد زیرا مصرف این مواد ممکن است سبب تحریک‌پذیری، بی‌اشتهایی و کم‌خونی شیرخوار شود. همچنین از نوشیدن الکل باید خودداری کرد.
- غذای مادر شیرده باید حاوی مقادیر کافی از ۵ گروه غذایی اصلی باشد تا از دریافت ویتامین و املاح معدنی به میزان کافی اطمینان حاصل شود. مقدار ویتامین موجود در شیر مادر عمدتاً انعکاسی از مقدار ویتامین مصرفی مادر است. مقدار ویتامین D شیر مادر به میزان قرار گرفتن او در معرض نور مستقیم خورشید وابسته است.
- وجود مواد معدنی نظیر کلسیم،فسفر، آهن،روی،مس، فسفر و ید در تغذیه مادر شیرده ضروری است. بااین‌حال برخی از مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، آهن و روی بدون توجه به دریافت غذا، می‌تواند از ذخایر بدن مادر به شیر وارد شوند. اما برخی از مواد معدنی همچون ید در شیر مادر ارتباط مستقیمی با تغذیه او دارد. بنابراین تغذیه مناسب مادر شیرده جهت انواع مواد معدنی ضروری خصوصاً کلسیم، آهن و ید برای سلامتی مادر و شیرخوار ضروری است. توصیه می‌شود مادران شیرده همچون دوران بارداری از منابع کلسیم و سایر مواد معدنی استفاده کنند. همچنین مصرف نمک یددار تصفیه‌شده به مقدار کم و رعایت شرایط نگهداری مناسب آن مهم است. یعنی با نگهداری نمک یددار در ظرف دربسته و دور از نور ،ید موجود در نمک را حظ کنند. همچنین توصیه می‌شود برای پایدار ماندن ید در غذاها، نمک در انتهای پخت به غذا اضافه شود.
- لازم است مصرف قرص فرو سولفات تا ۳ ماه بعد از زایمان ادامه یابد.
- مصرف برخی غذاها مانند سیر،انواع کلم، پیاز ، مارچوبه و یا غذاهای پر ادویه و پر چاشنی ممکن است روی طعم شیر اثر بگذارد و تغییر ناگهانی طعم شیر سبب تمایل نداشتن شیرخوار به شیر خوردن شود . با توجه به تأثیر برخی مواد غذایی بر طعم شیر ، درصورتی‌که شیرخوار از خوردن شیر امتناع می‌کند بهتر است مادران از مصرف این مواد خودداری کرده یا مصرف آن را محدود کنند.
- کاهش وزن بعد از زایمان باید تدریجی صورت گیرد تا بر مقدار شیر مادر تأثیر نگذارد. لازم به ذکر است شیردهی خود سبب کاهش تدریجی وزن مادر می‌شود، با این شرط که مواد مغذی لازم با مصرف مواد غذایی مناسب و کافی برای مادر تأمین شود. کاهش وزن دوران شیردهی باید بیشتر از کم خوری و محدود کردن رژیم غذایی، متکی برافزایش تحرک و انجام فعالیت‌های بدنی باشد وزن گیری مناسب شیرخوار در طول دوران شیرخوارگی به‌خصوص ۶ ماه اول نشان‌دهنده کافی بودن مقدار شیر مادر می‌باشد و مادر با اطمینان از کافی بودن شیر خود می‌تواند کمتر از ۴۵۰ گرم در هفته کاهش وزن داشته باشد. زنان شیرده دارای اضافه‌وزن می‌توانند با کاهش مصرف غذاهای سرشار از چربی و قندهای ساده در حدود ۵۰۰ کیلوکالری از انرژی دریافتی را کاهش دهند اما باید غذاهای سرشار از کلسیم، سبزی‌ها و میوه‌ها را بیشتر مصرف کنند.
- تولید شیر در مادران مبتلابه سو تغذیه‌ی شدید ممکن است از سایر مادران کمتر باشد. در این مورد و مواردی که BMI کمتر از ۵/۱۸ هست، مادران باید انرژی دریافتی روزانه خود را تا ۷۵۰کیلوکالری افزایش دهند . در این خصوص استفاده از توصیه‌های تغذیه‌ای مناسب برای خانم‌های باردار کم‌وزن(BMIکمتر از ۵/۱۸)پیشنهاد می‌شود.مادر شیرده حتی اگر مبتلابه سو تغذیه باشد ، می‌تواند شیر تولید کند اما باید توجه داشت که در چنین شرایط ذخایر بدن مادر صرف تولید شیر می‌شود و درنتیجه مادر به دلیل تخلیه‌ی ذخایر بدنی خود و احساس ضعف، خستگی و بی‌حوصلگی توان مراقبت از کودک را نخواهد داشت. بنابراین تغذیه مناسب مادر در دوره شیردهی برای پیشگیری از سوءتغذیه که هم سلامت مادر را به خطر می‌اندازد و هم در مراقبت از کودک اختلال ایجاد می‌کند حائز اهمیت است.در صورت تغذیه نادرست و ناکافی در دوران شیردهی ، مادر بیش از شیرخوار متضرر می‌شود.، و با عوارضی مانند پوکی استخوان، مشکلات دندانی، کم‌خونی و…. مواجه خواهد شد.
- بعضی از شیرخواران ممکن است غذاهایی که مادر مصرف کرده است و وارد شیر او شده است را تحمل نکنند. به‌عنوان‌مثال مصرف سیر،پیاز و یا حبوبات که توسط مادر ممکن است موجب دردهای شکمی و یا تولید قولنج در شیرخوار شود. همچنین کلم، شلغم و میوه‌هایی مثل زردآلو، آلو، هلو ، هندوانه و بعضی سبزی‌ها درصورتی‌که زیاد مصرف شوند ممکن است موجب نفخ و درد شکمی در شیرخوار شوند. این مادر باید دقت کند درصورتی‌که طی ۲۴ ساعت پس از خوردن موادی که در بالا ذکر شد، شیرخوار دچار نفخ و دل‌درد شود از مصرف آن‌ها خودداری کند. به‌طورکلی مادر شیرده هر غذایی را که میل دارد می‌تواند مصرف کند مگر آن‌که حس کند شیرخوار وی پس از خوردن آن غذا توسط مادر دچار دردهای شکمی‌شود.
- برگرفته از کتاب راهنمای تغذیه مادران باردار و شیرده