درد سیاتیک که تحت عنوان رادیکولوپاتی کمر نیز شناخته می‌شود، دردی است که در امتداد عصب سیاتیک شما ایجاد می‌شود. این درد از قسمت پشت لگن خاصره تا پشت ران پاها کشیده می‌شود. عصب سیاتیک، اولین و مهم‌ترین عصب در قسمت پای شما و بزرگترین عصب در تمام بدن است.
عصب سیاتیک وقتی درگیر می شود ممکن است هر نقطه ای از عصب درد را نشان دهد در شرایطی که بقیه قسمت ها فاقد درد باشد. با توجه به اینکه رگ سیاتیک در پشت ساق پا به دو شاخه تقسیم می شود، یکی از پشت ساق پا به کف پا می رود ودیگری از کناره خارجی ساق و روی مچ پا می گذرد ، بنابراین ممکن است فردی دارای درد تنها در قسمت خارجی ساق پا و بدون کمردرد باشد اما علت ، درد سیاتیکی است.
درد عصب سیاتیک در اکثر مواقع در نتیجه فتق دیسک کمر یا جا به جا شدن دیسک از محل صحیح آن ایجاد می شود و در اینگونه مواقع معمولاً دیسک به ریشه های اعصابی که متصل به عصب سیاتیک است، فشار وارد می کنند. سایر شرایطی که باعث درد عصب سیاتیک می شود می تواند شامل تنگ شدن کانال نخاعی، تشکیل زائده های استخوانی به خاطر ابتلا به آرتروز و گاز گرفتن اعصاب در نتیجه تغییرات ایجاد شده در ستون فقرات باشد. هنگامی که عصب تحت فشار قرار می گیرد، عملکرد عادی آن دچار اختلال شده و این شرایط ایجاد ضعف در عضلات، بی حسی ، ضعف ساق پا یا احساس سوزش کف پا و کمر را به همراه دارد. گاهی اوقات این علائم با درد، اضطراب و تشویش همراه است که برای درمان ضعف ساق پا و سوزش کف پا باید به پزشک مراجعه نمود.
درد رگ سیاتیک می تواند بسیار شدید باشد. این درد ممکن است در زمان ایستادن، نشستن یا دراز کشیدن نیز احساس شود. خوشبختانه، درد سیاتیک معمولاً به خوبی به روش های غیر جراحی واکنش نشان داده و درمان می شود. در صورتی که این مشکل به موقع تشخیص داده شده و درمان شود، علائم بیماری معمولاً در طول چند ماه پس از شروع درمان عصب سیاتیک از بین می رود. بنابراین توجه داشته باشید با وجود احتمال شدید بودن درد رگ سیاتیک، در اکثر موارد این مشکل با استفاده از روش های درمانی محافظه کارانه در طول چند هفته درمان خواهد شد.
علت‌های درد سیاتیک
معمولاً علت درد سیاتیک بخاطر فتق یکی از دیسک‌های ستون مهره‌ها و اعمال فشار ناشی از آن بر روی عصب سیاتیک است. علائم سیاتیک می‌تواند، جزئی و تحریک کننده یا شدید و ناتوان کننده باشد. سیاتیک می‌تواند با یک یا چند علائم زیر همراه باشد:
- درد: درد سیاتیک به طور معمول حسی مانند سوزش یا تیر کشیدن است که از پایین کمر شروع می‌شود. درد پشت پا معمولاً در مقایسه با کمر شدیدتر است.
- درد یک پا: سیاتیک به طور معمول یک پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت اغلب منجر به احساس سنگینی در پای آسیب دیده می‌شود. بندرت ممکن است هر دو پا تحت تأثیر قرار بگیرند.
- بی حسی: درد سیاتیک ممکن است با بی‌حسی در قسمت پشت پا همراه باشد. گاهی اوقات، سوزنی شدن یا ضعف عضلات نیز ممکن است به وجود آید.
- ضعف در پاها: احساس ضعف در پاها یکی از نشانه های سیاتیک است. احساس سنگینی در پای آسیب دیده ممکن است بلند کردن پا از زمین را دشوار کند. البته توجه کنید که بیماری آتروفی عضلانی هم می‌تواند باعث ضعف در عضلات پا شود.
- اختلالات خواب: بر اثر سیاتیک درد کمر و پشت پا با دراز کشیدن ممکن است افزایش یابد، که این باعث ایجاد مشکلاتی در خوابیدن می‌شود.
- علائم ناشی از پوسچر (شکل و حالت بدن): علائم سیاتیک ممکن است هنگام نشستن، تلاش برای بلند شدن، خم شدن ستون فقرات، پیچاندن ستون فقرات، دراز کشیدن و هنگام سرفه احساس شود.
عواملی که درد سیاتیک را افزایش می‌دهد
- سن: تغییرات وابسته به سن ستون فقرات، مانند فتق دیسک کمر و یا وجود زایده‌های استخوانی روی ستون فقرات از رایج‌ترین دلایل بروز درد سیاتیک است.
- چاقی: اضافه وزن زیاد، فشار زیادی را به ستون فقرات وارد می‌کند و این تغییرات به عنوان عامل تحریک کننده‌ی درد سیاتیک عمل می‌کند.
- شغل و حرفه: شغل‌هایی که در آن فرد یه صورت مداوم مجبور به چرخاندن کمر، حمل کردن اجسام سنگین و یا راندن وسایل نقلیه موتوری سنگین و بزرگ برای مدت طولانی است، نقش بسیار اصلی در ابتلای فرد به درد سیاتیک بازی می‌کند. با این همه شواهد علمی و ثابت شده‌ای در این مورد وجود ندارد.
- نشستن طولانی مدت: افرادی که به مدت طولانی بی حرکت در جایی می‌نشینند و یا زندگی بی تحرکی دارند، بیشتر از افراد فعال در معرض ابتلا به درد سیاتیک قرار دارند.
- دیابت: این بیماری، نحوه‌ی استفاده بدن از قند خون را تغییر می‌دهد و خطر آسیب عصبی در آن افزایش پیدا می‌کند.
علت گرفتگی رگ و عصب سیاتیک
اختلالات و مشکلات متعددی در کم و ستون فقرات می‌توانند منجر به فشردگی عصب و درد عصب سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمری شوند. شش مورد از شایع‌ترین مشکلات زمینه‌ای عبارت‌اند از:
- بیرون‌زدگی یا فتق دیسک : ایج‌ترین دلیل سیاتیک، بیرون‌زدگی دیسک است. در واقع دیسک‌ها مانند بالشتک‌هایی بین مهره‌های ستون فقرات هستند. این دیسک‌ها با بالارفتن سن، ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر می‌شوند. گاهی اوقات هسته‌ی ژلاتینی این دیسک‌ها از بین مهره‌ها بیرون می‌آید و به عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند. تقریباً از هر ۵۰ نفر یک نفر در دوره‌ای از زندگی خود دچار این مشکل می‌شود. یک چهارم این افراد نشانه‌هایی دارند که بیش از شش هفته ادامه می‌یابد.
- تنگی کانال نخاعی کمر : بافت طبیعی مهره‌ها گاه ممکن است سبب تنگی مجرای نخاع شود و به عصب سیاتیک فشار وارد کند. این مشکل در افراد بالای ۶۰ سال بیشتر دیده می‌شود.
- اسپوندیلولایزیس (سر خوردگی مهره‌های کمری): اسپوندیلولایزیس (سر خوردگی مهره‌های کمری- Spondylolisthesis)، اختلالی ست که در اکثر اوقات ستون فقرات کمری را مبتلا می‌سازد. در این نوع بیماری، یک مهره به سمت جلو و روی مهره‌ی مجاور خود سر می‌خورد. وقتی یک مهره سر می‌خورد و از جای خود خارج می‌شود، ریشه‌ی عصبی نخاعی فشرده شده و اغلب منجر به درد سیاتیکی در پا می‌شود. اسپوندیلولایزیس در دسته‌ی اختلالات رشدی (در بدو تولد وجود داشته است، در طی دوران کودکی پیشرفت می‌کند) یا اکتسابی ناشی از تحلیل ستون فقرات، ضربه یا فشارهای فیزیکی (مانند وزنه برداری، ژیمناستیک) قرار دارد.
- تروما یا ضربه: درد عصب سیاتیک می‌تواند براثر از فشردگی مستقیم عصب ناشی از نیروهای خارجی به ریشه‌های عصب نخاعی کمری یا ساکرال باشد. نمونه‌هایی از این فشارها شامل تصادفات و سوانح رانندگی، سقوط، فوتبال و سایر ورزش‌ها می‌باشد. این ضربه‌ها ممکن است به اعصاب آسیب برسانند یا گاهی اوقات تکه‌های استخوان شکسته ممکن است به اعصاب فشار وارد کنند.
- سندروم پیریفورمیس: پیریفورمیس یک عضله است که در داخل استخوان لگن است. این عضله، آخرین مهره‌ی کمر را به بالای استخوان ران وصل می‌کند. اگر این عضله دچار گرفتگی شود، ممکن است بر عصب سیاتیک فشار وارد کند و سبب درد سیاتیکی شود. سندروم پیریفورمیس در بین زنان شایع‌تر است.
- تومور نخاعی: تومورهای نخاعی، توده‌های غیرطبیعی هستند که می‌توانند خوش خیم یا سرطانی هستند (بدخیم) باشند. خوشبختانه موارد ابتلا به تومورهای نخاعی نادر هستند. با این حال، هنگامی‌که یک تومور نخاعی در ناحیه کمر ایجاد می‌شود، احتمال بروز درد سیاتیک در نتیجه‌ی فشرده شدن عصب وجود دارد.
عوامل خطر سیاتیک چیست؟
- تغییرات وابسته به سن در ستون فقرات مانند آرتروز و دیسک‌های تحلیل رونده، یک عامل خطر برای سیاتیک هستند.
- چاقی: اضافه وزن به خصوص در ناحیه‌ی شکم باعث افزایش فشار بر روی ستون فقرات می‌شود.
- نشستن طولانی‌مدت و داشتن یک سبک زندگی بی‌تحرک، از عوامل خطر سیاتیک و دیگر مشکلات کمر می‌باشد.
راه‌های تشخیص درد سیاتیک
در هنگام معاینه: پزشک ماهیچه‌ها را از نظر قدرت و انعطاف پذیری بررسی می‌کند. از بیمار خواسته می‌شود که روی انگشتان پا یا روی پاشنه‌ی پا راه برود. یا در حالی که روی زانو‌های خود نشسته بلند شود. در یک حالت دیگر از بیمار خواسته خواهد شد که در حالی که روی کمر دراز کشیده، یکی از پاهای خود را بلند کند. درد اگر ناشی از سیاتیک باشد، معمولاً با انجام این کارها شدت خواهد گرفت.
روش‌های عکسبرداری: ممکن است افرادی بدون داشتن علاپمی دچار دیسک شوند که در این زمان از عکسبرداری استفاده می‌شود.
- رادیولوژی اشعه ایکس: در این روش تشخیصی رشد بیش از حد استخوانی یا زایده‌های استخوانی که به رشته‌های عصبی فشار وارد می‌کند، شناسایی می‌شوند.
- ام آر آی (MRI): در این روش از امواج رادیویی در یک میدان مغناطیسی بسیار قوی برای گرفتن تصاویری با جزئیات زیاد از کمر، استفاده می‌شود. در تصاویر به دست آمده با این روش دیسک‌های برآمده قابل تشخیص اند.
- سی تی اسکن (CT scan): از این روش برای بررسی ساختار ستون فقرات استفاده می‌شود. گاهی قبل از گرفتن تصاویر ماده‌ای رنگی هم به فرد تزریق می‌شود، این ماده در اطراف طناب ستون فقرات و رشته‌های عصبی ستون فقرات جریان پیدا کرده و در تصاویر سی تی اسکن به رنگ سفید دیده می‌شود.
- الکترومیوگرافی (Electromyography): در این روش پالس‌‌های الکتریکی تولید شده توسط اعصاب و پاسخ ماهیچه‌ها به آن‌ها اندازه گیری می‌شود. این روش منجر به تشخیص فشردگی رشته‌های عصبی به دلیل وجود دیسک کمر و یا باریک شدن کانال ستون فقرات خواهد شد.
چه موقع باید برای مشکل سیاتیک به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز هر یک از شرایط زیر به پزشک مراجعه کنید:
- درد بعد از چند روز بهبود نمی‌یابد یا به نظر می‌رسد که بدتر می‌شود.
- اگر سن فرد مبتلا کمتر از ۲۰ سال یا بالاتر از ۵۵ سال باشد و برای اولین بار مبتلا به سیاتیک شده باشد.
- فرد مبتلا در حال حاضر مبتلا به سرطان است یا سابقه سرطان دارد.
- فرد مبتلا اخیراً وزن زیادی را از دست داده است یا همراه با کمر درد، دچار تب و لرز بی‌دلیل شده است.
- فرد مبتلا به HIV مثبت است یا از داروهای IV (داخل وریدی) استفاده می‌کند.
- شخصی بیشتر از یک یا دو هفته است که برای خم شدن به جلو مشکل دارد و به‌سختی خم می‌شود.
- فرد مبتلا متوجه ضعفی شود که ه مرور زمان بیشتر می‌شود.
در صورت بروز هر یک از موارد زیر به همراه سیاتیک، به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:
- علیرغم انجام روش‌های کمک‌های اولیه، درد غیرقابل تحمل باشد.
- درد ناشی از یک آسیب شدید، مانند سقوط از نردبان یا تصادف باشد.
- درد در قسمت پشت قفسه سینه است.
- فرد مبتلا قادر به حرکت یا احساس پاها یا کف پاهای خود نباشد.
- فرد مبتلا کنترل روده یا مثانه خود را از دست داده یا دچار بی حسی در دستگاه تناسلی خود شده است. این علائم ممکن است علائم سندرم دم اسب (cauda equina – یک وضعیت جدی سیستم عصبی ناشی از آسیب به اعصاب واقع در انتهای کانال نخاعی) باشند.
- فرد مبتلا درجه حرارت بالایی دارد (بیش از ۳۸ درجه سانتی گراد).