تعریف سیاه‌زخم :
- سیاه‌زخم بیماری عفونی حیوانات است.
- ازجمله بیماری‌های مشترک انسان و دام به شمار میاید.
- انسان به‌طور اتفاقی در اثر تماس با دام یا فراورده‌های دامی آلوده بدان مبتلا می‌شود.
- پوستول بدخیم -شاربن-تب طحالی-بیماری پشم ریسان
اهمیت بهداشتی:
- سیاه‌زخم باعث بروز مرگ‌ومیر فراوان در دام‌ها
- باعث وابستگی اقتصادی و سیاسی
- موجب افزایش مرگ‌ومیر در انسان
- بیوتروریسم
عامل اتیولوژیک:
- باسیلوس انتراسیس(باسیل شاربن) هوازی –گرم مثبت- میله‌ای شکل ( رویشی Vegetative واسپور)
- اسپور باکتری سالها(تا۲۰ سال)در خاک و فراورده‌های دامی زنده می‌ماند.
- اسپور عامل مهم در انتشار بیماری است.
ساختمان انتی ژنیک :
- انتی ژن کپسول
- انتی ژن سوماتیک
- توکسین سیاه زخم: سه بخش حساس به حرارت دارد
- ۱-انتی ژن محافظت‌کننده(PA )
- ۲-فاکتور کشنده(LF )
- ۳-فاکتور تورم‌زا(EF )
اپیدمیولوژی:
- شاربن بیماری مخصوص حیوانات به ویژه دام‌ها
- انسان میزبان اتفاقی است
- سیاه‌زخم انتشار جهانی دارد.تنها نحوه و میزان انتقال ان درکشورهای مختلف متفاوت است.
- مناطق اندمیک: اسیاوخاورمیانه-اسیای صغیر-جنوب اروپاوشمال افریقا
- در امریکا ۸۰ درصد در رابطه با صنعت بقیه در رابطه با کشاورزی است.
مخزن:
- مخزن نهایی باسیل سیاه‌زخم خاک است.
- عواملی نظیر PH حدود ۶و شرایط محیطی اوایل بهار در تکثیر باسیل دخالت دارند.
- هرگاه شرایط مناسب باشد باسیل سیاه‌زخم تا چندین سال در خاک می‌تواند زنده بماندوتکثیریابد.
راههای انتقال سیاه‌زخم:
- تماس مستقیم با حیوانات آلوده
- تماس با پشم-مو-پوست-استخوان و سایر فراورده‌های آلوده
- استنشاق افشانه‌های آلوده(بیو تروریسم)
- خوردن گوشت و شیر و سایر مواد آلوده به باسیل شاربن
- دریک همه‌گیری در ژاپن در سال ۱۹۶۴ از ۳۵۶ مورد گزارش‌شده ۱۰۲ نفر مشکوک به نوع گوارشی بودند
- گاهی تلقیح اسپور در پوست توسط گزش حشره آلوده و یا از طریق کیسه حمام و یا سفیداب صورت می‌گیرد
- انتقال انسان به انسان از طریق نوعی برس تهیه‌شده از نخل
اشکال بالینی سیاه‌زخم:
- پوستی
- گوارشی
- ریوی
- مننژیت
نشانه‌های بالینی شاربن پوستی :
- شایع‌ترین چهره بالینی این بیماری است.
- دوره نهفتگی ۳تا۱۰روز
- در محل ورود باسیل یک پاپول کوچک با خارش کم
- بعد از ۲۴تا۴۸ ساعت به وزیکول با هاله قرمزرنگ
- ادم بدون گوده گذار
- زخم بدون درد و بدون خارش
- بعد از چند روز ناحیه خونریزی دهنده سیاه‌رنگ در بخش مرکزی وزیکول
- با تخلیه مایع وزیکول زخم فرورفته با حدود مشخص و اسکار سیاه‌رنگ در وسط آن
- بعد از ۱تا۳ هفته اسکار سیاه‌رنگ جدا می‌شود.
- شاربن پوستی جوشگاه مختصری باقی خواهد گذاشت.
- ادم بدخیم(ادم مالین)با تشکیل بول-ادم منتشر-تب شدید وتوکسمی
سیاه‌زخم گوارشی:
- دوره نهفتگی ۱تا۷ روز.
- شاربن گوارشی به اشکال دهانی حلقی و شکمی.
- در گرفتاری دهانی حلقی :تب-تورم دردناک غدد لنفاوی گردن-ضایعات قاعده زبان همراه با دیسفاژی و گاهی دیسترس تنفسی
- در گرفتاری روده‌ای:تب-درد شکم-تهوع و استفراغ خونی(هماتمز)-اسهال خونی –سپتسمی واسیت خونی پیشرونده
- معمولاً بعد از مصرف گوشت آلوده خام یا با پخت ناکافی
شاربن ریوی Wool Sorters Disease
- دوره نهفتگی ۱تا۳ روز
- یک دوره مقدماتی شبیه عفونت ویروسی دستگاه تنفسی
- افزایش تب-تنگی نفس-stridor -هیپوکسی و کاهش فشارخون و مرگ در ظرف ۲۴ ساعت
- درگرافی قفسه صدری عریض شدن مدیاستن به علت مدیاستینیت هموراژیک
مننژیت شاربنی:
- این شکل سیاه‌زخم نادرترین نوع بیماری در انسان است.
- میکروب از راه خون در جریان سپتسمی یا از راه اتمویید دراثر دست‌کاری زخم بینی به مننژ می‌رسد
تشخیص بالینی:
درشاربن پوستی وجود اسکار سیاه‌رنگ مرکزی با حلقه‌ای از وزیکول در اطراف آن و ادم بدون گوده گذار و بدون درد و خارش و فقدان چرک موید تشخیص است
تشخیص آزمایشگاهی:
رنگ‌آمیزی گرم و کشت ازترشحات وزیکول ها
Boxcar-shaped Bacilli in Gram Stain
- میزان مرگ ناشی از سیاه‌زخم استنشاقی در حدود ۱۰۰-۸۶ درصد (با درمان‌های جدید از این رقم کاسته شده است).
- نوع پوستی درمان شده با کمتر از ۵% مرگ و نوع درمان‌نشده با ۲۰% مرگ مواجه می‌گردد.
- نوع گوارشی در ۱۰۰% موارد کشنده واقع می‌شود.
درمان و پیشگیری دارویی:
- داروی انتخابی پنی‌سیلینG کریستال ۴ میلیون هر۴تا۶ ساعت برای ۷تا۱۰ روز به‌صورت وریدی
- استرپتومایسین یا جنتامایسین در بعضی موارد
- سیپروفلوکسازین ۴۰۰ میلی‌گرم هر۸ تا۱۲ ساعت به‌صورت وریدی
- داکسی سیکلین ۲۰۰ میلی‌گرم ابتدا ،سپس ۱۰۰ میلی‌گرم هر ۸ تا۱۲ ساعت به‌صورت وریدی
پیشگیری از شاربن در مواقع Outbreak&Biologic Warfare
- سیپروفلوکسازین ۵۰۰ میلی‌گرم دو بار در روز
- داکسی سیلین ۱۰۰ میلی‌گرم دو بار در روز
- طول مدت پیشگیری ۶ هفته در افراد غیر ایمن
- ۲هفته بعد از سومین دوز واکسن
- درمان با آنتی‌بیوتیک علائم سیستمیک را کاهش می‌دهد
- مانع از ایجاد اسکارنمی شود
- درمان موضعی مؤثر نیست
- دست‌کاری زخم شاربنی کنتراندیکه است.
- درواقع ادم شدید و وسیع و مننژیت شاربنی ازکورتیکواستروییدها می‌توان استفاده نمود.
- جداسازی تماسی در مورد شاربن پوستی باید انجام شود.
- انتقال انسان به انسان ثابت نشده است.در (شاربن ریوی)
ایمونیزاسیون:
- دو نوع واکسن موجوداست.
- ۱-زنده ضعیف شده ۲- کشته‌شده
- اثربخشی واکسن۵/۹۲ %است
۵/۰ میلی زیر جلدی در هفته‌های ۰و۲و۴ و دوباره در ماه‌های ۶و۱۲و۱۸ و سالی یک یادآور
منبع : سایت زندگی سالم