واریکوسل: علائم، تشخیص و راههای درمان آن
واریکوسل چیست؟ پیچ خوردگی غیرطبیعی سیاهرگی بالای بیضهها را بیماری واریکوسل (Varicocele) گویند که بهمعنای بزرگشدن سیاهرگهای داخل کیسهی بیضه است. واریکوسل تنها در کیسهی بیضه اتفاق میافتد و به واریس که در پاها بروز میکند، بسیار شبیه است. این بیماری میتواند از تعداد و کیفیت اسپرمها بکاهد و در بعضی موارد موجب بروز ناباروری در فرد بشود. همچنین ممکن است موجب کوچکشدن بیضهها نیز بشود. در ادامه مقاله شما را با علت، علائم و تشخیص واریکوسل، خطرات احتمالی و روشهای درمان آن آشنا میکنیم.
علت واریکوسل
کیسهی بیضه، کیسهای است که بیضهها یا تخمها را نگه میدارد. کیسهی بیضه محتوی سرخرگها و سیاهرگهایی است که خون را به اندام تولیدمثلی میرسانند. ناهنجاریهای سیاهرگهای موجود در کیسهی بیضه میتواند موجب بروز واریکوسل بشود. واریکوسل بسیار رایج است. ۱۵ درصد از مردان بالغ و ۲۰ درصد از مردان نوجوان به واریکوسل مبتلا هستند. این بیماری در مردان ۱۵ تا ۲۵ ساله رایجتر است. واریکوسل معمولا در دوران بلوغ شکل گرفته و در بیضهی چپ رایجتر است. آناتومی بیضهی چپ و راست متفاوت است. ممکن است این بیماری در هر دو بیضه بروز بکند، ولی این امر بسیار نادر است. این بیماری همیشه موجب کاهش تولید اسپرم نمیشود.
چه چیزی موجب پیشرفت واریکوسل میشود؟
طناب اسپرمی وظیفهی نگهداشتن هریک از بیضهها را برعهده دارد. این طناب شامل رگها، سرخرگها و اعصابی است که از این غدهها نگهداری میکنند. در سیاهرگهای سالم در داخل کیسهی بیضه، دریچههای یکطرفه، خون را از بیضهها به کیسهی بیضه و سپس به قلب برمیگردانند. گاهی روند عادی حرکت خون از طریق سیاهرگها دچار اختلال شده، موجب تورم رگها میشود و رفتهرفته واریکوسل پیشرفت میکند. تاکنون هیچ عامل مؤثری در بروز این بیماری شناسایی نشده و علت دقیق آن مشخص نیست.
علائم واریکوسل
ممکن است این بیماری هیچگونه علائمی را در فرد ایجاد نکند. اما بروز علائم زیر محتمل است:
- بزرگشدن یا ایجاد تودهای در یکی از بیضهها؛
- تورم در کیسهی بیضه؛
- بزرگشدن یا درهمپیچیدگی رگها در کیسهی بیضه که باعث میشود کیسهی بیضه شبیه به کیسهای از کرمها بهنظر بیاید؛
- دردهای ناگهانی و مکرر در کیسهی بیضه.
درجه بندی واریکوسل
- درجه ۱ : وریدها هنگام زور زدن قابل لمس میباشند
- درجه ۲ : وریدها در حالت ایستاده قابل لمس میباشند
- درجه ۳ : وریدها در حالت ایستاده قابل مشاهده اند
- واریکوسل ساب کلینیکال: که با معاینه قابل لمس نیستند ولی با سونوگرافی تشخیص داده می شود.
خطرات احتمالی واریکوسل
در مورد خطرات واریکوسل باید گفت این وضعیت میتواند بر باروری تأثیر بگذارد. این بیماری در ۳۵ تا ۴۴ درصد مردان مبتلا به ناباروری اولیه و در ۴۵ تا ۸۱ درصد مردان مبتلا به ناباروری ثانویه وجود دارد. ناباروری اولیه به حالتی اشاره دارد که تلاش زن و شوهر برای بچهدارشدن پس از حداقل یک سال، بینتیجه باقی بماند. ناباروری ثانویه مربوط به زوجهایی است که حداقل یک بار نتیجه گرفتهاند، اما برای بار دوم نمیتوانند بچهدار بشوند.
نحوهی تشخیص واریکوسل
معمولا پزشک واریکوسل را بعد از معاینهی فیزیکی تشخیص میدهد. در حالت درازکش همیشه نمیتوان واریکوسل را احساس کرد یا دید. بنابراین پزشک در حالت ایستاده و درازکش بیضههای شما را معاینه میکند. ممکن است پزشک بر روی شما سونوگرافی بیضه انجام بدهد. این روش کمک میکند تا پزشک وضعیت رگهای موجود در بیضهتان را معاینه کند و تصویر دقیقتری از وضعیتتان داشته باشد. هنگامی که بیماری تشخیص داده میشود، پزشک با توجه به اندازهی تودهی بیضهتان، وضعیتتان را از ۱ تا ۳ دستهبندی میکند. درجهی ۱ خفیفتر و درجهی ۳ حادترین است. اندازهی توده الزاما روند کل درمان را مشخص نمیکند، زیرا ممکن است شما نیاز به درمان نداشته باشید. ضرورت و روشهای درمان بر اساس میزان ناراحتی یا ناباروری شماست.
روشهای درمان واریکوسل
درمان واریکوسل همیشه ضروری نیست بلکه تنها در شرایط زیر الزامی است:
- بروز درد در بیضه
- بروز آتروفی بیضه
- بروز ناباروری
اگر میخواهید از تکنیکهای تولیدمثل کمکی استفاده کنید، باید به درمانتان جدی فکر بکنید. واریکوسل میتواند در عملکرد بیضهی برخی افراد اختلال ایجاد بکند. هرچه زودتر شروع به درمان بکنید، احتمال افزایش تولید اسپرمتان افزایش مییابد. گاهیاوقات پوشیدن لباس زیر تنگ یا بیضهبند میتواند درد و ناراحتیتان را کاهش بدهد. اگر علائمتان بدتر شد، شاید درمانهای دیگر مانند واریکوسلکتومی و آمبولیزاسیون واریکوسل ضرورت پیدا بکند.
روشهای جراحی واریکوسل
- روش اینگوینال میکروسکوپیک با برش کوچک پایین شکم نزدیک خارج ریشه آلت و بالای بیضه و با کمک میکروسکوپ انجام میشود. مزیت این روش حفظ شریان (سرخرگ) و عروق لنفاوی و عصب میباشد و میزان عود نیز کمتر است (حدود۱تا۲٪).
- روش جراحی اینگوینال که تقریباً مانند روش اول است اما بدون میکروسکوپ انجام میشود و بنابراین عوارض آن بیشتر است (عود۹تا۱۶٪ و هیدروسل۳تا ۳۹٪)
- روش جراحی رتروپریتوان که با برشی بالاتر از روش قبلی انجام میشود. عود ۱۱تا۱۵٪ و هیدروسل ۷٪ ممکن است ایجاد گردد.
- روش جراحی با لاپاروسکوپ که با ایجاد حدود سه سوراخ در شکم و فرستادن گاز به داخل شکم برای ایجاد فضای کافی برای کار انجام میشود. اما در این روش احتمال آسیب عروق بزرگ یا رودهها یا مثانه و… هر چند ناشایع وجود دارد. هیدروسل ۵تا ۸٪ و عود کمتر از ۲٪ است و احتمال آسیب شریان نیز وجود دارد.
- روش آمبولیزاسیون از راه پوست که از راه وریدهای کنار ران به صورت موضعی لخته خون خود بیمار یا کویل یا مواد سنتتیک و مصنوعی دیگر به داخل وریدها فرستاده میشوند. این روش نیاز به متخصص رادیولوژی ماهر در این زمینه و تجهیزات پیشرفته دارد. عود ۴تا۱۱٪ دارد. این روش در مواردی که بیش از دو بار واریکوسل عود کرده باشد توصیه میشود.
عوارض عمل واریکوسل
مثل عمل های جراحی دیگر عمل واریکوسل نیز توأم با عوارضی همراه می باشد که به اهم آنها اشاره می کنم:
۱- هیدروسل یا آب آوردن بیضه
هنگام عمل جراحی اگر رگهای واریس کاملاً توسط جراح لخت نشود و بافت لنفی آن جدا نشود و یا اگر بعد از عمل شخص استراحت کافی نداشته باشد و زیاد سرپا بایستد باعث جمع شدن آب دور بیضه می شود که خود را با بزرگی بیضه عمل شده نسبت به بیضه طبیعی نشان می دهد.
اگر تعداد آب دور بیضه کم باشد نیاز به درمان ندارد. اگر هیدروسل باعث شود بیضه ای که قبلاً عمل واریکوسل روی آن انجام شده بیش از حد بزرگ شود قطعی ترین و بهترین درمان آن عمل جراحی و تخلیه آب دور بیضه می باشد. تخلیه آب دور بیضه با سرنگ باعث می شود که دوباره آب جمع شود و لذا توصیه نمی گردد.
۲- کوچک شدن بیضه بعد از عمل جراحی وایکوسل
که علت آن قطع شدن شریان بیضه دارای واریکوسل می باشد که در حین عمل جراحی به اشتباه توسط جراح قطع می گردد و به علت عدم خون رسانی بعد از عمل تدریجاً بیضه کوچک می شود که در این صورت درمانی برای برگشت آن وجود ندارد.
۳- درد بیضه پس از عمل جراحی واریکوسل
به علت بسته شدن رگهای واریکوسل در هنگام عمل جراحی اغلب درد بیضه ها ایجاد می شود که تدریجاً با استراحت برطرف می شود. امروزه با پیشرفت در تکنیک های جراحی و با انجام عمل جراحی میکروسرجری و لاپاراسکوپی واریکوسل عوارض بعد از عمل بسیار کم و نادر می باشد. لازم به ذکر است در بعضی افراد به علت درد بیضه به پزشک مراجعه می کنند که در معاینه بیماری واریکوسل در آنها تشخیص داده می شود و اگر چنین فردی علیرغم بیماری واریکوسل بچه دار می باشد و یا آزمایش اسپرم آن طبیعی باشد نیاز به عمل جراحی ندارد چرا که عمل جراحی واریکوسل نه تنها باعث از بین رفتن درد نمی شود بلکه در بسیاری موارد باعث افزایش درد ناشی از برش جراحی نیز می گردد.
زندگیکردن با بیماری واریکوسل
ناباروری یکی از عوارض رایج واریکوسل است. اگر شما و همسرتان در بارداری مشکل دارید، با یک متخصص مشورت کنید. جراحی، تنها در صورتی توصیه میشود که درد دارید یا قصد بچهدارشدن را داشته باشید. برای انتخاب روش درمانی مناسب با پزشک مشورت کنید.
منابع : mayoclinic و healthline
