بیماری برونشکتازی: علایم، تشخیص و درمان آن

برونشکتازی، گشادی غیر طبیعی برونش‌هاست که در اثر التهاب و تغییرات تخریبی پایدار در لایه‌های ارتجاعی (الاستیک) و عضلانی دیواره  برونش‌ها حادث می‌گردد. برونشکتازی ممکن است محدود به برونش‌های خاصی بوده یا منتشر باشد. این بیماری معمولاً به علت عفونت‌های شدید راجعه یا مزمن مثل پنومونی‌های نکروز دهنده (مثل پنومونی ناشی از استافیلوکک اورئوس)، سل، یا عفونت با مایکوباکتریوم‌های غیرمعمول (مثل مایکوباکتریوم آویوم اینتراسلولار) رخ می‌دهد. عفونت‌های ویروسی (مثل سرخک) و قارچی (مثل هیستوپلاسموز و کوکسیدیوئیدومایکوز) نیز ممکن است باعت برونشکتازی شوند.

هوا از طریق یک سری از لوله های شاخه ای به نام نایژک یا(برونش ها) به درون ریه ها وارد می گردد. این لوله ها حاوی غده های بسیار ریزی است که ترشحات مخاطی تولید می کنند. این ترشحات مخاطی در مرطوب نگهداشتن لوله ها و گرفتن گرد و غبار و میکروب هوای تنفسی به ما کمک می کنند.

دیواره های داخلی برونش ها  با مژک هایی پوشیده شده اند که این ذرات خارجی را همراه با ترشحات مخاطی به جریان می اندازد و از راه حلق به بیرون می رانند. اگر لوله های برونش آسیب ببینند، دیگر نمی توانند خود را تمیز نگهدارند و در نتیجه ترشحات مخاطی در دیواره لوله ها انباشته می شوند و به لوله های مجاور سرریز می شوند.

برونشکتازی موضعی ممکن است در اثر جسم خارجی، تومور، سنگ برونشی، یا به علت فشردگی از خارج ناشی از بزرگی گره‌های لنفی عارض شود. سندرم لوب میانی راست در اثر باریک شدگی سوراخ برونشی لوب میانی راست اغلب توسط گره‌های لنفی ایجاد می‌گردد و منجر به برونشکتازی موضعی دیستال به محل انسداد می‌گردد. انسداد آناتومیک منجر به عفونت مزمن یا راجعه و التهاب می‌گردد که در طول زمان به تغییر شکل و تخریب برونش منتهی می‌شود.

علایم بیماری برونشکتازی

شایع ترین علامت بیماری برونشکتازی سرفه همراه با خلط(اغلب به مقدار زیاد و هر روزه) است که خسته کننده بوده و از نظر اجتماعی برای بیمار ایجاد مشکل می نماید. گاه خستگی به حدی است که قدرت تمرکز را از بین می برد. اکثرا این علائم بیمار به سیگار نسبت داده می شود، در حالی که ٨٠ درصد آنان هرگز سیگار نکشیده اند و اغلب ٢٠ درصد بقیه هم سیگار را ترک کرده اند.

٨٠ درصد بیماران دارای علائمی مانند خس خس سینه، تنگی نفس و آب ریزش بینی هستند و یک سوم دیگر از عفونت مزمن سینوس رنج می برند. اما علائمی که کمتر شایع اند عبارتند از: خلط خونی، درد قفسه سینه و درد مفاصل. علائم غیر شایع دیگری نیز هستند که در صورت وجود بیماری های همراه دیده می شوند مانند اسهال خونی در کولیت اولسروز، علائم روماتوئید و ناباروری(در مردان که در بیماری اختلال عمل مژک ها دیده می شوند.

علایم‌ شایع برونشکتازی

• سرفه‌ مکرر همراه‌ با خلط‌ بد بو، سبز یا زرد (گاهی‌ رگه‌های‌ خون‌ نیز در خلط‌ دیده‌ می‌شود)
• عفونت‌ مکرر ریه‌
•  تنگی‌ نفس‌؛ نفس‌ بدبو
•  احساس‌ ناخوشی‌ عمومی‌
• خستگی‌ مکرر
• کم‌خونی‌ (شایع‌ است)

عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر

• سیگار کشیدن‌
• تغذیه‌ نامناسب‌
• چاقی‌
• سابقه‌ خانوادگی‌ بیماری‌ سل‌
• خستگی‌ یا کار زیاد
• قرار گرفتن‌ در معرض‌ مواد آلرژی‌زا
• هوای‌ سرد و مرطوب‌

درمان برونشکتازی

در صورت امکان باید علت زمینه‌ای برونشکتازی را درمان کرد. انسداد آناتومیک مثل جسم خارجی یا تومور خوش‌خیم باید رفع شود. به دنبال مسجل شدن تشخیص عفونت با مایکوباکتریوم‌های غیر معمول توسط گستره و کشت‌های متعدد باید آن را با رژیم چند دارویی مناسب درمان کرد.

آسپرژیلوز برونشی – ریوی حساسیتی به طور معمول با کورتیکواستروئیدها درمان می‌شود؛ افزودن ضد قارچ‌های آزول نیز ممکن است مفید باشد. تشدیدهای باکتریایی برونشکتازی باید با آنتی بیوتیک‌های گسترده طیف مؤثر علیه عوامل بیماری‌زای احتمالی مثل کینولون‌ها درمان شوند.

آنتی بیوتیک‌های استنشاقی (aerosolized) در سرکوب رشد باکتری‌ها در برونشکتازی همراه با فیبروز کیستیک مفید می‌باشند اما اثربخشی آنها در برونشکتازی غیر مرتبط با فیبروز کیستیک چندان واضح نیست. در افراد مبتلا به کمبود گاماگلبولین‌ها تجویز ایمونوگلبولین‌ها به صورت مکمل ممکن است به دفاع میزبان در برابر عفونت‌های باکتریایی کمک کنند.

پاک‌سازی راه‌های هوایی و تخلیه وضعیتی ترشحات به طور رایج در برونشکتازی مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی ارزش آنها نامعلوم است. گشاد کننده‌های برونش ممکن است باعث رفع علایم شوند. خلط خونی حجیم باید با محافظت از راه هوایی و شناسایی محل خون‌ریزی درمان شود

ممکن است آنژیوگرافی شریان برونشیال با فرستادن آمبولی و مسدود ساختن رگ خون‌ریزی دهنده حیات بخش باشد. نقش جراحی عمل تا برداشتن یک قطعه شدیداً آسیب دیده منفرد از ریه دچار برونشکتازی، برداشتن ضایعات انسداد دهنده که باعث برونشکتازی دیستال شده‌اند، و گهگاه به عنوان درمان نجات بخش (Salvage) به صورت برداشتن محل خون‌ریزی غیرقابل کنترل می‌باشد.

در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید

• اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان علایم برونشکتازی را دارید.
• اگر پس از تشخیص ، دچار علایم عفونت ریوی یا برونشیت شده اید.
• اگر شما دچار تب شده اید.
• اگر خلط خونی ؛ خلط علی رغم درمان ضخیم تر شود؛ یا با تخلیه وضعیتی ، رنگ ، مقدار، یا خصوصیات خلط تغییر یابد.
• اگر درد سینه افزایش یابد.
• اگر تنگی نفس بدون سرفه یا در زمان استراحت رخ دهد