انواع پروتز زانو؛ مقایسه مدل‌های مختلف و انتخاب بهترین گزینه

مقدمه

زانو یکی از حیاتی‌ترین مفاصل بدن است که نقش مهمی در ایستادن، حرکت و انجام فعالیت‌های روزانه دارد. وقتی این مفصل به دلیل آرتروز، روماتیسم یا آسیب‌های شدید تخریب می‌شود، پزشکان از روش تعویض مفصل استفاده می‌کنند. اما نکته‌ای که بسیاری از بیماران پیش از جراحی می‌پرسند این است که «انواع پروتز زانو کدامند و کدام برای من مناسب‌تر است؟»
شناخت مدل‌های مختلف پروتز و مقایسه آن‌ها به بیماران کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری وارد فرایند درمان شوند.

آشنایی کوتاه با پروتز زانو

پروتز زانو در واقع یک مفصل مصنوعی است که جایگزین مفصل آسیب‌دیده می‌شود. نخستین جراحی‌های تعویض مفصل زانو در دهه ۱۹۶۰ میلادی انجام شدند و از آن زمان تاکنون طراحی پروتزها پیشرفت چشمگیری داشته است. امروزه مدل‌های متنوعی از پروتز وجود دارند که متناسب با شرایط بیماران مختلف انتخاب می‌شوند.

انواع پروتز بر اساس میزان جایگزینی مفصل

۱. پروتز کامل زانو (Total Knee Replacement)

در این روش کل مفصل طبیعی با پروتز جایگزین می‌شود. معمولاً برای بیمارانی استفاده می‌شود که دچار آرتروز پیشرفته یا آسیب شدید هستند.

۲. پروتز نیمه یا جزئی زانو (Partial Knee Replacement)

در این حالت تنها بخشی از مفصل که تخریب شده تعویض می‌گردد. برای مثال، اگر فقط قسمت داخلی زانو دچار آسیب باشد، همان بخش جایگزین می‌شود. این روش کمتر تهاجمی است و دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد.

جدول مقایسه پروتز کامل و نیمه

چه زمانی پروتز کامل توصیه می‌شود؟

• زمانی که کل مفصل دچار تخریب شده باشد.
• وقتی بیمار در هر دو سمت زانو (داخلی و خارجی) درد دارد.
• در صورت تغییر شکل شدید زانو (پرانتزی یا ضربدری).

چه زمانی پروتز نیمه توصیه می‌شود؟

• وقتی تخریب فقط در یک بخش از مفصل محدود شده باشد.
• در بیماران جوان‌تر که هنوز بخش زیادی از مفصل سالم دارند.
• برای بیمارانی که می‌خواهند سریع‌تر به فعالیت‌های روزمره بازگردند.

انواع پروتز زانو بر اساس طراحی

۱. پروتز ثابت (Fixed Bearing)

در این مدل، قسمت پلاستیکی پروتز روی استخوان ساق پا محکم ثابت می‌شود و نسبت به بخش فلزی حرکت نمی‌کند. پایداری این نوع بالا است و بیشتر برای سالمندانی که فعالیت کمی دارند استفاده می‌شود.

۲. پروتز متحرک (Mobile Bearing)

در این نوع، لایه پلی‌اتیلنی می‌تواند کمی حرکت کند و آزادی بیشتری برای مفصل ایجاد کند. نتیجه این طراحی، دامنه حرکتی نزدیک‌تر به زانوی طبیعی است. با این حال، برای بیمارانی که فعالیت بالایی دارند، احتمال شل شدن یا فرسودگی سریع‌تر وجود دارد.

۳. پروتز محدودکننده (Constrained Prosthesis)

این مدل بیشتر برای بیمارانی استفاده می‌شود که رباط‌های زانو آن‌ها ضعیف یا تخریب شده است. طراحی آن به گونه‌ای است که ثبات بیشتری به مفصل می‌دهد، اما حرکت زانو کمی محدودتر خواهد شد.

جدول مقایسه طراحی‌های مختلف پروتز

مقایسه پروتز ایرانی و خارجی

یکی از پرسش‌های رایج بیماران، تفاوت میان پروتزهای ایرانی و خارجی است.

• پروتز ایرانی:

  • قیمت پایین‌تر و دسترسی آسان‌تر
  • استانداردهای قابل‌قبول برای بسیاری از بیماران
  • مناسب افرادی که به دنبال هزینه کمتر هستند

• پروتز خارجی (اروپایی یا آمریکایی):

  • کیفیت ساخت بالاتر و طول عمر بیشتر
  • تنوع مدل‌های متناسب با شرایط خاص بیماران
  • هزینه بیشتر نسبت به نمونه‌های داخلی

انتخاب بین این دو بیشتر به بودجه بیمار، توصیه پزشک و شرایط پزشکی فرد بستگی دارد. در برخی موارد، پزشک استفاده از پروتز خارجی را برای بیماران جوان یا فعال‌تر پیشنهاد می‌کند، زیرا طول عمر بالاتری دارند.

انتخاب بهترین پروتز زانو بر اساس شرایط بیمار

انتخاب نوع پروتز به عوامل مختلفی بستگی دارد. هیچ مدلی برای همه بیماران بهترین نیست؛ بلکه باید شرایط فرد به دقت بررسی شود. برخی معیارهای کلیدی عبارتند از:

• سن بیمار: بیماران جوان‌تر که فعالیت بیشتری دارند معمولاً از پروتزهای متحرک یا خارجی بهره می‌برند تا طول عمر بیشتری داشته باشد. در مقابل، افراد مسن با تحرک کمتر اغلب کاندید پروتز ثابت یا نیمه هستند.
• وزن بدن: افراد با وزن بالا بهتر است از پروتزهای بادوام‌تر و مقاوم‌تر استفاده کنند.
• میزان تخریب مفصل: اگر کل مفصل تخریب شده باشد، پروتز کامل انتخاب می‌شود؛ اما در آسیب محدود، پروتز نیمه گزینه بهتری است.
• وضعیت رباط‌ها و بافت نرم زانو: اگر رباط‌ها ضعیف باشند، پروتز محدودکننده لازم خواهد بود.

هزینه و طول عمر انواع پروتز

هزینه پروتز زانو بسته به نوع طراحی و کشور سازنده بسیار متفاوت است.

• پروتزهای ایرانی ارزان‌ترند و معمولاً در محدوده ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان (به همراه جراحی) قرار می‌گیرند.
• پروتزهای خارجی (اروپایی یا آمریکایی) هزینه بیشتری دارند و ممکن است تا ۱۵۰ میلیون تومان یا بیشتر برسند.

از نظر طول عمر:

• پروتزهای با کیفیت بین ۱۵ تا ۲۰ سال ماندگاری دارند.
• رعایت وزن ایده‌آل و انجام تمرینات توانبخشی می‌تواند طول عمر پروتز را افزایش دهد.

عوارض احتمالی

هر نوع پروتز ممکن است عوارض خاص خود را داشته باشد. مواردی مثل عفونت، شل شدن پروتز یا محدودیت حرکتی از جمله مشکلات احتمالی هستند. البته انتخاب صحیح پروتز و مراقبت‌های پس از عمل می‌تواند این ریسک‌ها را به حداقل برساند.

جمع‌بندی

پروتز زانو در مدل‌ها و طراحی‌های گوناگون عرضه می‌شود و انتخاب بهترین گزینه نیازمند بررسی دقیق شرایط بیمار است. آگاهی از تفاوت‌ها، هزینه‌ها و طول عمر پروتزها کمک می‌کند تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر و مطمئن‌تری صورت گیرد. در نهایت، انتخاب نوع پروتز باید بر اساس مشاوره تخصصی و شرایط فردی انجام شود.